De onverwachte impact van hoogbegaafdheid

Laatst kreeg ik een al wat ouder maar nog altijd relevant artikel van Selwyn Donia doorgestuurd, over een onderzoek uit de journal Intelligence onder 3715 hoogbegaafden. Zij bleken meer dan gemiddeld te kampen met psychologische en lichamelijke klachten. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat het zenuwstelsel bij mensen met een (extreem) hoog IQ gevoeliger is.

In mijn praktijk zie ik deze gevoeligheid ook terug bij cliënten. Mensen bij wie de hersenen op 200% draaien zijn soms verminderd belastbaar. Geen wonder als je bedenkt dat gemiddeld 25% van onze energie naar onze hersenen gaat. Een goede balans tussen inspanning en ontspanning kan helpen om weer in balans te komen. Maar dit is (gelukkig) niet de enige oplossing.

Gedurende een leven ontwikkelen mensen allerlei patronen waarvan ze zich zelf nauwelijks tot niet bewust zijn. Deze patronen (die zich uiten in onbewust gedrag, ook wel onbewust aangeleerd blauwdrukgedrag genoemd) zijn vaak helpend op het moment waarop ze ontstaan. Het jammere is dat een mens geen APK of systeemreset heeft waarbij alle overbodige data en processen worden verwijderd. Veel van de patronen die nog met ons meeliften zijn ontstaan in onze (vroege) kindertijd. En wat helpend is voor een jong kind kan juist ballast zijn voor een volwassene.

Onbewust gedrag veroorzaakt zichtbare reacties. Helaas zijn die vaak onprettig. En omdat het gedrag dat het veroorzaakte onbewust was, kan je het gevoel hebben dat het je overkomt. Je onderschat daarmee hoeveel invloed je hebt op de interacties met de wereld om je heen.

Een (geanonimiseerd) voorbeeld: een cliënt was in haar jeugd een buitenbeentje door haar hoge IQ. Als kind was ze erg enthousiast over bepaalde fenomenen, en ze kon helemaal opgaan in het uitzoeken van weetjes over die zaken, tot op expertniveau. Haar leeftijdgenoten, maar ook haar ouders, keurden dit gedrag af en noemden cliënt raar. Onbewust nam mijn cliënt dit oordeel over: als ik enthousiast ben over dingen is dat raar, dus ik moet me aanpassen en normaal doen. Daarbij betaalde ze een prijs: ze verloor haar creativiteit en haar vermogen tot excelleren. En de prijs bleek nog hoger: als volwassene liep ze vast omdat ze patronen had ontwikkeld om haar eigen behoeften, waarvan ze had geleerd dat deze raar waren, te negeren. En waar deze zich niet lieten negeren vervulde ze deze in het geheim. Let wel, het ging daarbij niet om extreme zaken, of zaken die anderen schade toebrengen. Het ging om voor velen vanzelfsprekende dingen als zich willen verdiepen in een bepaald wetenschappelijk onderwerp, of een dag vrij willen nemen na een (voor cliënt belastende) sociale activiteit.

Tijdens de coachsessies ontdekten we dat cliënt de overtuiging van haar omgeving dat ze diep van binnen raar was, nog steeds als waarheid met zich meedroeg. Ze was daardoor continu met zichzelf in gevecht. En het gedrag dat cliënt onbewust had ontwikkeld om met deze situatie om te gaan was schadelijk voor haar mentale gezondheid én haar relaties.

Veel hoogbegaafden (en mensen die om een andere reden afwijken van 'de norm') hebben een dergelijke ervaring doorgemaakt in hun jeugd. Coaching kan hierin een positief verschil maken. Door samen op zoek te gaan naar onbewuste patronen, en de -ook onbewuste!- overtuigingen die hier onder liggen ('ik ben raar', 'niemand zit op mij te wachten', 'als ik me actief meng in een gesprek vindt iedereen me irritant'). En door deze overtuigingen opnieuw te bekijken. Kloppen ze nog? Wat vind ik er eigenlijk zelf van? Wat gebeurt er als ik gewoon eens probeer iets anders te doen, wordt mijn overtuiging dan bevestigd of kan ik de overtuiging loslaten?

Op deze manier blijkt de interactie met de omgeving ineens veel prettiger te kunnen verlopen. Met minder angsten, minder misverstanden. En minder schaduwgevechten met opvattingen uit het verleden. En dat scheelt bakken energie op een dag!

Klik hier voor het artikel uit Intelligence over hoogbegaafdheid en overgevoeligheid.